“Wat ben jij toch altijd scherp!!!”

Nou nee. Dat ben ik niet. Meestal niet zelfs. Toch krijg ik meerdere keren per week dit compliment. Vooral van collega’s. Andere mensen kunnen zich hier dan weer niets bij voorstellen. Zij kennen mij als warrig, star, traag van begrip en zwijgzaam.

Puzzelen is een term die je vaak hoort als het gaat om autisme. Het idee erachter is dat autisten gefragmenteerd waarnemen. Wij zien een stapel puzzelstukjes, terwijl andere mensen de foto op de doos van de puzzel zien. Nog voor mijn diagnosetraject was ik bij een bijeenkomst over autisme. Daar werd een ingewikkelde tekening getoond. Binnen 20 seconden hadden de meeste aanwezigen de grote lijnen in hun hoofd zitten en ze konden vragen erover beantwoorden. Ik had op dat moment nog geen kwart van de details in mij opgenomen en wist nog helemaal niets over de grote lijnen. Dat was een schokkende ervaring en nog dagelijks leer ik bij over de impact hiervan.

Dit werkt zo in alle situaties. Ik kan het niet aan of uit zetten. Stel dat iemand mij een verhaal vertelt. Alle woorden zijn puzzelstukjes. Pas als alle woorden zijn gezegd kan ik de hele puzzel leggen. Maar stel nu dat halverwege het ene verhaal eindigt en een ander verhaal begint? Het gebeurt vrijwel nooit dat iemand zegt “mijn eerste verhaal is nu klaar, ik begin met het tweede”. Dat kan er toe leiden dat ik compleet verkeerd reageer.

Helaas mengen mensen hun woorden ook nog eens met emoties, bewegende ledenmaten, stemverheffingen en gezichtsuitdrukkingen. Het zijn allemaal kleine puzzelstukjes, waarvan ik niet weet of ze wel of niet tot de puzzel horen. Als iemand tijdens het vertellen zijn oog dichtknijpt, ergens naar wijst of drinken inschenkt, hoort dit dan wel of niet bij het verhaal?

Het komt regelmatig voor dat ik verkeerd puzzel. Omdat puzzelstukjes ontbreken (context), omdat ik niet herken dat ze bij deze puzzel horen (bijv. sarcasme, expressies of gebaren) of omdat ik ze onterecht onderdeel van de puzzel maak (bijv. dichtgeknepen ogen vanwege het zonlicht ipv vanwege verdriet). Voor anderen lijkt het dan alsof ik alles zwart-wit zie, letterlijk neem of verbanden niet zie, waarin ze natuurlijk groot gelijk hebben.

Ik kan me voorstellen dat het voor mensen moeilijk is om mij de details te geven die ik nodig heb, omdat de grote lijn voor hen al duidelijk is. Net zoals het voor mij moeilijk is om de juiste hoeveelheid details te geven als ik een verhaal vertel. Vaak laat ik relevante informatie weg, soms geef ik teveel details. Ik kan het niet beredeneren.

Soms is verkeerd puzzelen grappig. Bijvoorbeeld als mijn vriendin mij vraagt om appels te brengen op haar werk en ik geef haar een zak met 5Kg appels, terwijl ze aan 2 appels ook wel genoeg had. Verkeerd puzzelen kan echter grote gevolgen hebben. Het kan bijvoorbeeld zijn dat ik ongepast reageer, waardoor mensen boos of verdrietig worden. Het kan ook zijn dat ik een fout antwoord geef op een vraag over een belangrijk onderwerp omdat ik die verkeerd had begrepen.

Daarom ben ik erg kritisch op ieder puzzelstukje. Zeker in situaties waarin ik me geen fouten kan veroorloven, controleer ik ieder woord en ieder detail op juistheid en relevantie.

Hoe meer duidelijkheid ik krijg, hoe sneller ik de grote lijn zie. Als ik op mijn werk in een overleg zit dan ken ik de doelstelling. Mijn hersenen hoeven zich niet bezig te houden met het uitvinden van het eindresultaat. Het kan alle aandacht geven aan het leggen van de puzzel en het controleren van de puzzelstukjes. De kleinste verspreking, de kleinste fout in een berekening, het kleinste misverstand wordt razendsnel door mij gedetecteerd en aanwezigen zijn onder de indruk van mijn scherpte.

Ook in andere situaties kunnen mensen mij daarbij helpen. Door mij vooraf te vertellen wat voor soort reactie ze van mij verwachten, door non verbale communicatie te vervangen door duidelijke instructies, door mij de tijd te gunnen om de puzzel te leggen of door relevante verbanden te vertellen.

Ineens ben ik scherp, flexibel en sociaal. Omdat mijn hersenen puzzelen leuk vinden en er goed in zijn. Daarmee ben ik gezegend, maar dat geldt helaas niet voor iedereen. Dus ken je iemand met autisme die daar niet zo goed in is? Help een handje, je kunt een groot verschil maken.

Meer weten?

• Waarom het lijkt alsof ik niet autistisch ben
• Prikkelgevoeligheid
• Waarom ‘wat wil je?’ en ‘hoe voel je je?’ moeilijke vragen zijn
• Waarom duidelijk zijn zo belangrijk voor me is
• Waarom ik traag, verkeerd of helemaal niet reageer
• Mijn onverwachts populaire gedicht over het opvoeden van autistische kinderen